Nieuw-Zeeland, dag 79

Vannacht werd ik wakker en lag er weer iemand te snurken. Toen ik naar de wc ging, bleek de hele kamer ineens vol te liggen. Daar ben ik dan wel weer doorheen geslapen. Met mijn oordoppen in heb ik door het gesnurk heen geslapen, maar 's ochtends werd ik pas van mijn wekker wakker. Het was half 8, maar toch stond het ontbijt alweer klaar. Ik heb nog even aan mijn blog gewerkt, maar ik wilde niet te laat weg, want ik had weer van alles op het programma staan. Te beginnen met de Farmer's Market. Dat was echt zonde van de tijd. Het was een ienimieni marktje met misschien 10 kraampjes en alles was veel te duur. Ik ben dus maar weer teruggelopen om mijn lunch in de supermarkt te halen.

Daarna ben ik naar het centrum gelopen. Langs de kade zou een Underground Market moeten zijn. Ik kon me niet helemaal voorstellen hoe, maar dat werd snel duidelijk. Het was in een ondergrondse parkeergarage. Het was nog geen 10 uur, maar het leek open te zijn, dus ben ik maar naar binnen gegaan. Ook deze markt was niet helemaal wat ik had gehoopt. Het was meer designerspul. Bij wat leuke jurken stond wel dat je een kunstwerk kocht, maar daar geef ik niet om, dus dan is het gewoon te duur. Er was iemand bij een kraampje met bodylotions enzo en die wilde mij wat producten laten testen. Ik zei dat ik waarschijnlijk toch niks zou kopen, maar zij wilde gewoon voor vandaag oefenen. Later bleek dan ook dat dit de eerste keer was dat ze dit alleen deed. Mijn handen waren daarna lekker zacht en roken lekker, maar ik gebruik al die producten toch niet.

Na een halfuurtje ofzo was ik wel klaar. Ik wilde naar de War Memorial lopen en daarbij kwam ik langs het Te Papa Museum, het nationale museum. Omdat ik zo kort over de markten had gelopen, had ik wel tijd om hier ook nog wat rond te kijken alvast. Het was zo gigantisch dat ik bij de informatiebalie heb gevraagd wat het beste plan van aanpak was. Die man zei dat het aan het einde van de middag rustiger was, dus besloot ik eerst wat andere dingen te doen.

Ik ben eerst naar de War Memorial gelopen, die om de een of andere reden niet echt in het centrum ligt. De memorial bestaat uit verschillende dingen. In het parkje ervoor stonden een soort pilaren. Ze waren rood en leken van zand. Dit was om de banden tussen Australië en Nieuw-Zeeland te herdenken. Zij zijn namelijk vaak samen bij gevechten ingezet en de troepen samen worden ANZAC genoemd. Ook hebben ze allebei op dezelfde dag Anzac Day, de herdenkingsdag voor de oorlog. Je had trappen omhoog naar een klokkentoren met de derde zwaarste klok ter wereld erin.

Voor deze toren lag een graf met de onbekende soldaat. Het was gewoon een zwarte steen en in eerste instantie dacht ik er niks van. Er was geen vlam ofzo, zoals op de meeste van die graven. Op het graf stond in het Maori en Engels een soort gebed om de soldaat terug te roepen en het sterrenbeeld de Southern Cross stond erop om de soldaat naar huis te leiden. Dat vond ik wel een mooi idee. Van binnen leek het wel een kerk met nissen voor verschillende regimenten en voorin een soort altaar met een standbeeld van een moeder met kinderen. Ze hadden een boekje met informatie over al die dingen en hierin stond ook dat ze iedere avond van 2014 tot en met 2018 een Last Post ceremonie hebben. Moet ik eens kijken of ik daar nog tijd voor kan maken.

Achter de memorial lag een museum met een tentoonstelling over de Great War. Daarvoor moest je toegang betalen en omdat er in Te Papa een tentoonstelling over Gallipoli, besloot ik deze tentoonstelling nog maar even te parkeren voor later. Daarna ben ik naar Nairn Cottage gelopen. Dit was nog niet open, maar er was al wel een vrouw daar en ik kon alvast de informatie lezen. Die vrouw was heel aardig en kletste graag. Ze was nog niet zo lang geleden in Nederland geweest, omdat haar neefje daar werkte en ze zei dat ze zich daar erg thuis voelde. Vooral de kaas hielp daarbij. Even later kwamen er een Koreaanse vrouw met haar 2 zoontjes binnen. Die zoontjes konden behoorlijk goed Engels en die vrouw vertelde later dat ze in Korea Nederlands was begonnen te leren totdat ze een keer naar Europa en Nederland ging. Toen kwam ze erachter dat het helemaal niet nodig is om Nederlands te leren, want iedereen in Nederland kan ook wel Engels.

De cottage was van de familie Wallis geweest. William en Catherine niet die van de Britse koninklijke familie, waren rond hun vijfentwintigste naar Nieuw-Zeeland gekomen. In Wellington was toen nog zo goed als niks. Als je dus het hout had om een huisje te bouwen, boeide het verder niet heel veel hoe mooi het was. Het was dat of kamperen op het strand. Aangezien het nu zomer was en een aardig frisse dag, was dat heel begrijpelijk. William en Catherine kregen samen 10 kinderen, waarvan er maar eentje als kind overleed. Dat is dus heel wat voor die tijd en vooral als je bedenkt waar ze woonden. Na het zesde kind zijn ze in een groter huis ernaast gaan wonen.

Dit kwam later goed uit. Clara, het derde kind, had een man en 4 kinderen, maar toen besloot die vent er vandoor te gaan. Als vrouw had je toen geen betaalde baan en ze werd er ook een beetje op aangekeken. Pa en ma hielpen haar dus uit de brand en gaven haar de cottage, waar ze met haar 4 kleine kinderen ging wonen. Winnifred, haar enige dochter, heeft hier vervolgens 82 jaar gewoond. Zij is nooit getrouwd, maar had een betaalde baan en speelde graag golf en poelen. Zij zag hoe de oude huizen om haar heen plaats moesten maken voor nieuwe gebouwen en parkeergarages. Zij was het hier niet mee eens en heeft dus een contract afgesloten met de overheid, waarbij haar huis opengesteld werd voor publiek. Het is nu dan ook het oudste houten gebouw in Wellington. Winnifred ging in een appartementje even verderop wonen en kwam soms nog langs. De eerste dag moest ze blijkbaar huilen, omdat het een raar idee was dat haar huis nu open was voor iedereen.

Het was dus eigenlijk een normale familie, die langzaam omhoog kwam in de wereld. William kon namelijk bouwen en dat was erg handig in de nieuwe stad. Wat me opviel was dat er over het leven van alle kinderen wel wat informatie was, behalve van Elisabeth, de oudste. Van haar wisten ze alleen wanneer ze was geboren en overleden. Het huisje zag er niet zo groot uit, maar stiekem paste er nog aardig wat in. Judy, de gids, probeerde ons en vooral de 2 jongetjes bij de rondleiding te betrekken. In de eerste kamer was een hele oude piano en ze vroeg of de oudste jongen wat wilde spelen. Dat deed ie heel mooi. Ik mocht vervolgens het jaar op een borduurwerk van de dertienjarige Clara uitvogelen.

In de slaapkamer stond het bed dat William zelf had gemaakt. De eerste 6 kinderen waren hierin geboren, dus ook Clara. En Clara is hier jaren later ook gestorven. Ook was er een mooie kast, die William zelf had gemaakt. Knap werk. Hij had er zelfs een geheime lade in gemaakt voor belangrijke papieren. In de keuken hadden ze een hoop kaurihout gebruikt, wat nu dus niet meer zou kunnen. Ook hadden ze een oven met het vuur erboven, wat dus niet echt werkt. Ook was die oven gevaarlijk en veel huizen in Wellington zijn daardoor afgebrand. Al snel gingen ze dus naar een keuken buiten. Dit was het vrouwendomein en de motor van het huis. Hier was het fornuis en alles om de was te doen en om jezelf te wassen. In het huis zelf was nooit stromend water geweest, maar hier heeft Winnifred later een wasmachine en een echt bad neergezet.

We hebben ook even in de tuin gekeken. Achterin was het wc-huisje. Hiernaast stond een plant met lekker zachte blaadjes. Het wc-papier. Blijkbaar gebruiken wandelaars dat nog steeds als wc-papier of om wat op te schrijven. De plant wordt dan ook wel Bushman's Friend genoemd. N aast het huis hadden ze ook verschillende kruiden staan. Zo was er een plant, waarvan je absint kunt maken, maar de bladeren zorgen er ook voor dat je boeken niet worden aangevreten. De spearmint werd vroeger vaak tussen de bijbel gedaan om het boek lekker te laten ruiken. Nu zijn we naar boven gegaan, waar 2 slaapkamers waren. Eentje voor de meisjes en eentje voor de jongens. Allebei hadden ze rare hoeken en ze dachten dus dat deze kamers er later op waren gezet. In de meisjesnamen hadden ze een soort kat of geit ofzo op wieltjes, die Catherine voor haar eerste dochter had gemaakt. Dat speeltje was dus al echt heelm oud, maar heeft het altijd overleefd. Dit was de laatste kamer van het huis. Daarna heb ik nog even met Judy gepraat en toen ben ik terug naar Te Papa gelopen.

In Te Papa heb ik het advies van vanochtend gevolgd en ben eerst helemaal naar boven gegaan. Het was overal zo druk, maar boven viel het gelukkig wel mee. Er was een dakterras met uitzicht over de haven, maar het was niet echt warm daar, dus ben ik niet lang gebleven. Daarna ben ik naar de kunst afdeling gegaan, die ze mij bij de Art Gallery gisteren hadden aangeraden, omdat er oude kunst was. Er was wel wat oude kunst van wat Maorimensen en wat Nieuw-Zeelandse landschappen, maar het was toch weer vooral moderne kunst. Een kunstwerk klonk interessant, want het ging over het recht op privacy in de wereld van nu. Ik kon alleen niet zien wat al die zooi achter glas ermee te maken had. En serieus, dan denk ik dat je iets niet goed doet als mensen uitleg moeten lezen om het te snappen. Goed geprobeerd, maar helaas. Er was ook wat over Europa tussen 1500 en 1800. Het ging eigenlijk over het luxe leven daar, dus er was een random verzameling van kant, waaiers, meubels en jurken opgevuld met schilderijen, die bij die tijd pasten. Ach ja, ik heb in ieder geval een paar mooie schilderijen gezien.

Nu zag ik dat er bijna niemand stond te wachten voor de Gallipoli tentoonstelling. Dit was namelijk een tijdelijke tentoonstelling en vanochtend was mij verteld dat er soms rijen van een uur stonden. Toen ik eerder had gekeken, stond er een aardige rij, maar nu bijna niks, dus besloot ik mijn kans te grijpen. Alleen toen ik beneden was, moest ik toch nog even wachten. Dat vond ik niet erg want er leek ook een file in de tentoonstelling te zijn.

De tentoonstelling begon met een hele grote pop/beeld van een soldaat in actie. Ik was onder de indruk van hoe echt hij was. Je kon de haren op zijn armen zien, de ogen leken te leven en ze hadden zweet op het voorhoofd gemaakt. Iedere keer dacht ik dat hij zou bewegen. Dit was gebaseerd op een echte persoon. Zo hadden ze verspreid over de tentoonstelling verschillende situaties neergezet en ze waren erg indrukwekkend. Bij de verpleegster leken de tranen zo echt. Bij allemaal werden stukken uit brieven van de bewuste persoon voorgelezen. Het was wel indrukwekkend, maar tegelijkertijd had ik ook een beetje het gevoel alsof ik aan het wachten was voor een attractie en dat klopt niet echt bij een oorlog

De tentoonstelling ging dus over de veldslag bij Gallipoli, in Turkije, verteld vanuit Nieuw-Zeelands perspectief. In het begin vroeg ik me dan ook af of alle informatie letterlijk uit dagboeken en brieven kwamen, maar het werd echt overgebracht alsof het door een ooggetuige werd verteld. Dit hielp mij erg in het verhaal te komen en ik denk dat dit ook een stuk meer mensen aansprak. Ook hadden ze an verschillende soldaten, ook die heel groot waren nagemaakt, wat quotes en informatie over die persoon. Op schermen kon je foto's kijken of meer van het leven van een persoon te weten komen. Ook hadden ze een soort 3D-plattegrond van het gebied gemaakt, waarop ze met kleuren de troepen aangaven en lieten bewegen, terwijl ze vertelden wat er gebeurde. Dit hielp heel erg met de strategische kant begrijpen.

Op 25 april 2015 kwamen verschillende Nieuw-Zeelandse troepen aan in Anzac Cove op Gallipoli. Ze kwamen de Australiërs en wat Indiërs te hulp om dit gebied in te nemen. Er werd flink gevochten, maar ze hadden niet verwacht dat de Turken zo fel zouden zijn. Er werd namelijk altijd gezegd dat die niet konden vechten. Uiteindelijk kwam het erop neer dat de Anzacs en de Turken begonnen om zich in te graven. Ze zeiden dan ook dat je schop je beste vriend was en dat je die net zo hard nodig had als je geweer. Zo zaten ze eenn hele tijd vast. Er werd nauwelijks gebied gewonnen, maar er vielen wel doden. Ik geloof dat er iets van 3 doden per yard vielen.

Het leven hier was zwaar. Het was onhygiënisch en er was weinig te eten en uiteindelijk werd het ook heel heet. In het begin werd er nog op het uniform gelet, maar na een tijdje boeide niemand dat wat meer en werden broekspijpen afgeknipt enzo. In mei werd er een wapenstilstand gehouden om de doden te verzamelen. Blijkbaar waren ze al begonnen te rotten en je kon nergens lopen zonder op een lijk te stappen. Een soldaat had 3D foto's gemaakt hiervan enn die foto's kon je hier kijken. Ze hadden hier ook informatie over welke wapens ze hadden en hoe je daardoor dood kon gaan. Dat was interessant. Quinn's Post was een van de ergste kampen. Deze lag ver vooraan in de linie. Op schaal hadden ze het nagebouwd en je kon zien hoe dicht bij elkaar ze lagen. Het voorste deel noemden ze de tennis court, omdat ze daar granaten op en neer gooiden. Malone was een strenge officier, maar hij heeft er wel voor gezorgd dat het daar wat orderlijker was, zodat de kans op ziektes minder groot was.

Het eten was echt bagger en vaak zaten er vliegen op. De soldaten werden dus steeds meer uitgehongerd, maar zolang je een geweer kon vasthouden, werd je geschikt geacht om te vechten. De soldaten kregen een klein beetje sterke drank. Op de fles stond altijd SRD, een afkorting voor waar het vandaan kwam ofzo. De soldaten maakten ervan Seldom Reaches Destination. De wc's waren gewoon open op de grond ergens. Dat had een ze nagemaakt en het zag er zo ranzig uit dat ik m'n neus al automatisch optrok. Blijkbaar waren sommige mensen zo zwak geworden dat ze gewoon in al die stront vielen. Het is dan ook niet vreemd dat er bijna net zoveel mensen aan ziektes stierven als aan gevechten.

Uiteindelijk hadden de leiders een plan gemaakt om de heuvels in te nemen. Op 6 augustus 2015 vielen ze in de nacht de Turken aan. Ze hadden een tunnel gebouwd, waar je de kanonschoten hoorde en de grond voelde trillen en op schermen zag je mensen in de loopgraven rondrennen. Na dagenlang vechten en een hoop doden en gewonden, werden de Anzacs afgelost door 2 onervaren Britse troepen. Die werden natuurlijk ook aangevallen en trokken zich meteen terug. De enige reden dat ze niet helemaal verloren, was doordat een groep Anzacs het vuur op de Turken opende met een soort mitrailleurkanonnen. Nadat ze de heuvel dus hadden ingenomen, zijn ze hem een paar dagen later weer kwijtgeraakt.

Er waren ontzettend veel doden en gewonden. Sommige divisies zijn voor de helft weggevaagd. Maar iets van 8 mensen zijn daadwerkelijk geïdentificeerd en 2 daarvan waren de jongste slachtoffers, 2 zeventienjarige jongens. Ook een heel aantal van de mensen waarover ik tijdens de tentoonstelling had gelezen, hebben het niet overleefd. Eentje had een paar dagen zijn doodstraf om gezet zien worden door een militair hof, maar nu was hij alsnog dood. Als je de foto van die jongen zag, zag hij er zo onschuldig uit. Maar dat is met zoveel foto's van soldaten uit die oorlog.

De Nieuw-Zeelanders besloten nu geld in te zamelen om een boot om te kunnen bouwen en daar naartoe te sturen om gewonden op te halen. Onder hen was een verpleegster, die iedereen naar haar broer vroeg. Uiteindelijk kreeg ze haar eigen letters terug met de stempel dat de geadresseerde was overleden, dus dat ie terug moest naar de afzender. Dat is wel een harde manier om daarachter te komen. In ieder geval zaten ze nu weer vast en waar ze het eerst veel te heet hadden gehad, werd het nu winter en was het bar koud. Maar ze hadden hun kleren afgeknipt.

Uiteindelijk kwam Lord Kitchener zelf kijkje nemen en hij besloot uiteindelijk om te evacueren. Om te voorkomen dat de Turken te weten kwamen dat ze met zo wei of man evacueerden, hadden ze met bakjes water een systeem gemaakt om geweren om de zoveel tijd af te laten gaan. Blijkbaar heeft die truc geholpen, want er is niemand omgekomen bij de evacuatie. De gesneuvelden bleven allemaal in Turkije achter en het enige dat ze konden doen, is de Turken vragen om ze met respect te behandelen. Attatürk heeft ze dat verzekerd. De Turkse overheid heeft jaren later ook stenen van de kust bij Anzac Cove aan Nieuw-Zeeland geschonken als herinnering.

Aan het einde van de tentoonstelling was ik erg onder de indruk van de slag bij Gallipoli, maar toch had ik een kritische noot. Het was echt heel erg vanuit het perspectief van de Nieuw-Zeelander geschreven. Je hoorde bijvoorbeeld niks over hoeveel Turken er om waren gekomen. Ik had het beter gevonden en ook educatief verantwoorder als ze aan het einde uit dat Nieuw-Zeelandse perspectief waren gestapt en wat objectief over de slag hadden verteld. Op die manier leer je er denk ik meer van. Wat me ook opviel, was dat veel van de overlevenden naar het westelijk front zijn gestuurd en daar zijn iets van 4 keer zoveel Nieuw-Zeelanders omgekomen. Toch hoor je veel meer over Gallipoli.

Nu was ik wel moe van het lopen, dus ik ben terug naar het hostel gelopen. Ik heb aardig doorgelopen, want het was begonnen te regenen. Ik moest nog snel even wat te eten kopen en toen heb ik ook maar alvast wat voor morgen gehaald, omdat ik niet wist hoe laat ik terug zou zijn. Na het eten heb ik wat aan mijn blog gewerkt, maar ik heb vooral met 2 jongens opn de kamer zitten praten. Eentje kwam uit Colombia en was een psycholoog. Hij had ook mensen met oorlogstrauma's geholpen, dus dat moet zwaar zijn geweest. De ander was een Duitser met nogal conservatieve ideeën. Hij was er meer voor dat vrouwen thuis bleven en dat mannen het inkomen verzorgden. Interessante gesprekken dus. Ik ben alleen niet erg ver met mijn blog gekomen, maar ik besloot tegen 10 uur toch naar bed te gaan.